Khám phá nguồn gốc và lịch sử phát triển của cây cà phê, truyền thuyết, và hành trình cây cà phê từ Ethiopia đến Việt Nam — từ Kaldi, Yemen, đến Buôn Ma Thuột — cách Việt Nam vươn lên top 2 xuất khẩu cà phê toàn cầu.
Nguồn gốc cây cà phê trên thế giới
Truyền thuyết Kaldi và nguồn gốc Ethiopia
Theo truyền thuyết phổ biến, một người chăn dê Ethiopia tên Kaldi phát hiện ra khả năng kích thích của hạt cà phê khi thấy dê trở nên hào hứng sau khi ăn quả đỏ từ một cây lạ The Coffee HouseThe Spruce Eats.
Nguồn gốc thực vật học của Coffea arabica
Nghiên cứu di truyền gần đây cho thấy Coffea arabica chính thức xuất hiện từ kết hợp tự nhiên giữa hai loài Coffea canephora (Robusta) và Coffea eugenioides trong các khu rừng Ethiopia cách đây khoảng 610.000 năm The TimesReuters.
Sự lan rộng ra Yemen và thế giới
Vào thế kỷ 15, cà phê từ Ethiopia được đưa sang Yemen, nơi các Sufi dùng để tập trung trong khi hành lễ . Từ Yemen, cà phê lan rộng sang các vùng Trung Đông, Bắc Phi, Ottoman, và đến châu Âu vào thế kỷ 16–17
Mở rộng toàn cầu từ châu Âu đến Tân Thế giới
-
Cà phê đến châu Âu như Ý, Áo, Hà Lan vào thế kỷ 17–18
-
Năm 1720, hạt giống được đưa đến Martinique (Caribbean), từ đó phát tán sang các vùng khác ở Tân Thế giới
-
Brazil vươn lên là nhà sản xuất hàng đầu từ giữa thế kỷ 19 đến nay
Lịch sử cây cà phê ở Việt Nam
Khởi đầu – cây Arabica đầu tiên (1857)
Cây cà phê đầu tiên (giống Arabica) được linh mục Pháp Alexandre Vallet đưa vào Việt Nam năm 1857, trồng thí điểm ở các tỉnh miền Bắc như Hà Nam, Quảng Trị
Thử nghiệm và phát triển ở Tây Nguyên
Năm 1875, cà phê bắt đầu được trồng tại Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk — nơi cho thấy điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng rất phù hợp, đặc biệt với giống Robusta nhập từ Indonesia năm 1908
Quy mô trồng trọt đầu thế kỷ 20 và thời Pháp thuộc
-
Đồn điền cà phê đầu tiên được lập gần Kẻ Sở (miền Bắc) năm 1888
-
Đến những năm 1930–1940, sản lượng đạt khoảng 1.500–2.000 tấn mỗi năm
Khó khăn chiến tranh và phục hồi sau Đổi mới
Chiến tranh Việt Nam làm gián đoạn sản xuất ở vùng Buôn Ma Thuột. Sau năm 1986, với chính sách Đổi mới, ngành cà phê phục hồi mạnh mẽ — trở thành cây trồng xuất khẩu quan trọng thứ hai sau lúa gạo Wikipedia.
Hiện trạng: Nhà xuất khẩu Robusta lớn thứ hai thế giới
-
Ngày nay, Việt Nam chủ yếu sản xuất Robusta, chiếm khoảng 97% tổng sản lượng
-
Năm 2023, xuất khẩu đạt 1,62 triệu tấn, và kim ngạch xuất khẩu kỷ lục đạt 4,24 tỷ USD
-
Đắk Lắk là trung tâm sản xuất: hơn 175.000 ha đến hơn 200.000 ha, được xem là “thủ phủ cà phê” với năng suất hàng đầu thế giới
So sánh hai giống cà phê chủ đạo
Tầm nhìn tương lai
-
Toàn cầu: Từ truyền thuyết Kaldi, cà phê phát triển qua Yemen, châu Âu, đến châu Mỹ — trở thành một trong những mặt hàng thương mại quan trọng nhất toàn cầu.
-
Việt Nam: Từ cây Arabica đầu tiên năm 1857, đến ngành cà phê Robusta bùng nổ sau 1986, hiện là nhà xuất khẩu Robusta lớn nhì thế giới.
-
Triển vọng: Với nghiên cứu di truyền Arabica giúp cải thiện khả năng chống sâu bệnh và biến đổi khí hậu đồng thời phát triển bền vững vùng Tây Nguyên, ngành cà phê Việt Nam còn nhiều dư địa phát triển.